Publiczny transport zbiorowy w czasie epidemii Od 13 marca 2020 r. trwa stan zagrożenia epidemicznego, a od 20 marca 2020 r. do nadal – stan epidemii. W tym okresie obowiązują przepisy ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych [Dz. U. 2020 r. poz. 374 zmienionej nowelizacją z 31 marca 2020 r. [Dz. U. 2020 r. poz. 568], zwanej dalej „specustawą o koronawirusie”.   I. CO SIĘ ZMIENIŁO ? Dla branży publicznego transportu zbiorowego istotne są następujące zmiany: ograniczenie liczby przewożonych pasażerów w okresie od dnia 25 marca 2020 r. do dnia 11 kwietnia 2020 r. do nie więcej osób, niż wynosi połowa miejsc siedzących (§3a ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii [Dz. U. 2020 r. poz. 491], zawieszenie obowiązku badań lekarskich kierowców (art. 12a ust. 1 pkt 2 specustawy o koronawirusie w związku z art. 39j ustawy o transporcie drogowym), zawieszenie obowiązku badań psychologicznych kierowców wykonujących przewóz drogowy ((art. 12a ust. 1 pkt 2 specustawy o koronawirusie w związku z art. 39k ustawy o transporcie drogowym), zwolnienie z obowiązku przestrzegania warunków określonych w zezwoleniu na wykonywanie przewozów regularnych oraz regularnych specjalnych – pod warunkiem braku rentowności wykonywanych przewozów, będącego skutkiem niezależnych od przedsiębiorcy okoliczności, związanych z przeciwdziałaniem koronawirusowi (art. 15n pkt 2 specustawy o koronawirusie w związku z art. 18 ust. 1 ustawy o transporcie drogowym), dopuszczenie możliwości wykonywania transportu drogowego na podstawie zlecenia przekazanego przez nieposiadającego licencji pośrednika przy przewozie osób (art. 31r pkt 2 specustawy o koronawirusie w związku z art. 27c ustawy o transporcie drogowym), nowy obowiązek organizatora i operatora, którzy zawarli umowę po przeprowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, niezwłocznego wzajemnego informowania się o trudnościach w realizacji usług transportowych oraz o wpływie innych okoliczności związanych z wystąpieniem koronawirusa na należyte wykonanie tej umowy, o ile taki wpływ wystąpił lub może wystąpić (art. 15r ust. 1 pkt 4 specustawy o koronawirusie). Do informacji organizator lub operator mają obowiązek dołączać oświadczenia lub dokumenty, które mogą dotyczyć w szczególności: powyższych okoliczności w zakresie w jakim dotyczą one podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy. wstrzymania dostaw produktów, komponentów produktu lub materiałów, trudności w dostępie do sprzętu lub trudności w realizacji usług transportowych; poleceń wydanych przez wojewodów lub decyzji wydanych przez Prezesa Rady Ministrów związanych z przeciwdziałaniem koronawirusowi; decyzji wydanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego lub działającego z jego upoważnienia państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, w związku z przeciwdziałaniem koronawirusowi, nakładających na wykonawcę obowiązek podjęcia określonych czynności zapobiegawczych lub kontrolnych; nieobecności pracowników lub osób świadczących pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, które uczestniczą lub mogłyby uczestniczyć w realizacji zamówienia;    możliwość zmiany wynagrodzenia przewoźnika (art. 15r ust. 4 specustawy o koronawirusie) możliwość innej zmiany umowy o zamówienie publiczne, polegającej na zmianie (np. wydłużeniu) terminu wykonania umowy, czasowym całkowitym zawieszeniu wykonywania umowy (np. na czas epidemii), zmianie sposobu wykonywania umowy (np. wprowadzenie innego taboru o mniejszej pojemności), zmianie zakresu wzajemnych świadczeń (np. zmiana przebiegu linii lub rozkładu jazdy) (art. 15r ust. 7 specustawy o koronawirusie), możliwości nienakładania na przewoźników kar umownych za nienależyte wykonywanie umowy bez obaw o naruszenie dyscypliny finansów publicznych i bez obaw, że niedochodzenie kar umownych zostanie uznane za przestępstwo wyrządzenia szkody z art. 296 kodeksu karnego (art. 15s pkt 1 specustawy o koronawirusie). możliwość uzyskania wyższej kwoty rekompensaty kosztów poniesionych na wykonywanie przewozów przez operatora wykonującego umowę koncesji (przy zmniejszonych przychodach i stałych kosztach rekompensata będzie wyższa) możliwość bezpośredniego zawarcia nowej umowy koncesji z przewoźnikiem bez ogłaszania takiego zamiaru z rocznym wyprzedzeniem oraz bezprzeprowadzania postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub postępowania koncesyjnego z powołaniem się na zakłócenie w świadczeniu usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego w rozumieniu art. 22 ust. 1 pkt 4 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym – jeżeli komercyjny przewoźnik zawiesił lub zakończył obsługę określonej linii komunikacyjnej (art. 5 ust. 5 Rozporządzenia 1370 w związku z art. 22 ust. 1 pkt 4 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym).     II. MOŻLIWOŚĆ PODWYŻSZENIA WYNAGRODZENIA PRZEWOŹNIKA Zgodnie z art. 15r specustawy o koronawirusie procedura podwyższenia stawki za wozokilometr jest następująca: najpierw przewoźnik informuje organizatora o trudnościach w realizacji usług transportowych wykonując obowiązek z art. 15r ust. 1 pkt 4 specustawy o koronawirusie. Do informacji dołącza oświadczenia lub dokumenty potwierdzające trudności w realizacji usług transportowych, na przykład spadek przychodów spowodowany wprowadzonym przez Ministra Zdrowia ograniczeniem liczby przewożonych pasażerów lub zmniejszeniem popytu, nieobecność kierowców lub mechaników, zarekwirowanie autobusów dla potrzeb walki z epidemią, niedostępność części zamiennych, zamknięcie warsztatów naprawczych itp. Przewoźnik może dostarczać organizatorowi kolejne informacje, oświadczenia lub dokumenty. następnie organizator analizuje otrzymane informacje i dokumenty i może żądać od przewoźnika przedstawienia dodatkowych oświadczeń lub dokumentów potwierdzających wpływ okoliczności związanych z wystąpieniem epidemii koronawirusa na należyte wykonanie tej umowy. organizator  w terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji od przewoźnika  przekazuje mu swoje uzasadnione stanowisko odnośnie wpływu epidemii koronawirusa na należyte wykonanie umowy. jeżeli organizator uznał, że okoliczności związane z wystąpieniem epidemii koronawirusa mogą wpłynąć lub wpływają na należyte wykonanie umowy to powinien przygotować projekt aneksu do umowy i uzgodnić go z przewoźnikiem. Treść aneksu do umowy powinna być uzgodniona przez strony umowy a więc organizator nie powinien go jednostronnie narzucać przewoźnikowi. Specustawa o koronawirusie nie daje przewoźnikowi żadnej możliwości zakwestionowania decyzji organizatora, który uznał, że okoliczności związane z wystąpieniem epidemii koronawirusa nie wpłynęły i nie wpłyną na należyte wykonanie umowy. W takiej sytuacji przewoźnik może domagać się aby sąd podwyższył stawkę za wozokilometr w oparciu o przepis art. 3571 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym: „jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.” Niewątpliwie epidemii koronawirusa nie dało się przewidzieć zawierając umowę, ale przewoźnik musi udowodnić przed sądem, że poniósł rażącą stratę oraz musi wykazać, na czym konkretnie polega „nadzwyczajna zmiany stosunków” podczas epidemii. Możliwości uzyskania podwyżki wynagrodzenia są jednak ograniczone ponieważ zmiana wynagrodzenia musi  odpowiadać (być proporcjonalna) do zmiany zakresu świadczenia przewoźnika. Oznacza to, że w trybie specustawy o koronawirusie nie można podwyższać stawki za wozokilometr jeżeli praca przewozowa wykonywana przez przewoźnika się nie zmieniła. Zmiana zakresu świadczenia przewoźnika może w szczególności polegać na wprowadzeniu nowych linii komunikacyjnych lub wydłużeniu dotychczasowych linii, zmianie rozkładu jazdy, w tym zwiększeniu częstotliwości kursów, zmianie taboru o mniejszej pojemności na tabor o większej pojemności itp. Zmiana wynagrodzenia przewoźnika nie może przekroczyć 50% wartości pierwotnej umowy. Jeżeli umowa w sprawie zamówienia publicznego zawiera postanowienia korzystniej kształtujące sytuację przewoźnika w porównaniu z przepisami specustawy o koronawirusie, to do zmiany umowy stosuje się te korzystniejsze postanowienia umowy, z zastrzeżeniem, że okoliczności związane z wystąpieniem epidemii koronawirusa nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do wykonania umownego prawa odstąpienia od umowy.